Παρουσίαση του βιβλίου Θέατρο για παιδιά και… έξυπνους μεγάλους του Γιάννη Καλατζόπουλου, στο Μαράσλειο, στις 18.10.2021
Αρχικά, θα ήθελα και εγώ, ως Διευθύντρια του Εργαστηρίου Τέχνης και Λόγου, να καλωσορίσω όλες και όλους στον όμορφο χώρο του Μαρασλείου και στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Είναι μεγάλη η χαρά μας να φιλοξενούμε σήμερα εδώ τον Γιάννη Καλατζόπουλο, έναν εξαιρετικό καλλιτέχνη, ηθοποιό, σκηνοθέτη, συγγραφέα, διασκευαστή και μεταφραστή, γενικότερα έναν άνθρωπο του θεάτρου και του πολιτισμού, που έχει αφιερώσει ένα πολύ μεγάλο μέρος της δραστηριότητας και του δημιουργικού δυναμικού του στο θέατρο για παιδιά. Είναι, επίσης, χαρά μας να φιλοξενούμε τις εκδόσεις Φίλντισι και την κυρία Σίσσυ Καπλάνη, που μας έδωσε αυτή την καλαίσθητη και πολύτιμη έκδοση των έργων του Γιάννη Καλατζόπουλου, πολύτιμη για όσα ήδη περιλαμβάνει αλλά και για όσα υπόσχεται ως συνέχεια, με την ένδειξη 1ος τόμος.
Δεν θα αναφερθώ σε βιογραφικά στοιχεία για τον Γιάννη Καλατζόπουλο, γιατί είναι πολύ γνωστός σε όλους και όλες. Η αφοσίωσή του στη δουλειά της ιστορικής «Παιδικής Αυλαίας», την οποία αναβίωσε το 1987, αποτελεί από μόνη της ένα κεφάλαιο στην ιστορία και την εξέλιξη της σύγχρονης δραματουργίας για παιδιά στην Ελλάδα.
Μία από τις σημαντικότερες πτυχές της πολυσχιδούς προσφοράς του στο είδος αυτό είναι ότι πέρα από την ιδιότητα του ηθοποιού και του σκηνοθέτη, καταπιάστηκε με πάθος, ενθουσιασμό, αφοσίωση αλλά και με γνώση στον εμπλουτισμό της ελληνικής δραματουργίας για παιδιά και, μάλιστα, στον εμπλουτισμό της με διασκευές κλασικών θεατρικών έργων του παγκόσμιου δραματολογίου, δίνοντας την ευκαιρία στους μικρούς θεατές να έρθουν σε επαφή με αυτά τα αριστουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος. Και είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η γνωριμία των παιδιών με τα μεγάλα, κλασικά, διαχρονικά έργα δεν γίνεται με τρόπο αυστηρό και «μουσειακό». Γίνεται με όλη τη φρεσκάδα και το κέφι που δίνει το μεστό κείμενο και η καλοδουλεμένη παράσταση που σέβεται το κοινό της. Οι ανήλικοι θεατές -και οι μικροί αναγνώστες τώρα πια με τις εκδόσεις των βιβλίων- γίνονται κοινωνοί και μύστες της υψηλής τέχνης, με τρόπο όμως που παρακολουθείτους δικούς τους ρυθμούς και ικανοποιεί τις δικές τους ανάγκες. Απολαμβάνουν ένα έργο τέχνης, εισδύουν στα μυστικά του Σαίξπηρ, τουΘερβάντες ή του Λόρκα, με την ίδια ευκολία και τον αυθορμητισμό που εισέρχονται σε ένα σκηνικό παιχνίδι φτιαγμένο για εκείνα. Διασκεδάζουν, πάνω από όλα ψυχαγωγούνται, χαίρονται με την παρακολούθηση της εξέλιξης του έργου, συγκινούνται, παίζουν με τη φαντασία τους, συμμετέχουν με τον ενθουσιασμό τους, κρίνουν με την κρίση και τη λογική τους, χαίρονται, ενώ παράλληλα απολαμβάνουν μια υψηλής ποιότητας και υψηλής αισθητικής πολιτιστική εμπειρία.
Οι διασκευές των κλασικών έργων που κάνει ο Γιάννης Καλατζόπουλος διακρίνονται από την έμφαση και τη σημασία που δίνει ο διασκευαστής στις ανάγκες και τα γνωρίσματα του παιδιού, του ανήλικου θεατή. Χωρίς να αλλοιώνει τα σημαινόμενα του έργου, φαίνεται ότι κάθε φορά γνωρίζει τι και πώς να αναδείξει, πού και πότε να περιορίσει την έκταση, σε ποιο σημείο και με ποιο τρόπο να ενοφθαλμίσει νέα στοιχεία και, κυρίως, με ποια θεατρική γλώσσα να προσεγγίσει τα παιδιά. Οι προσθήκες ορισμένωνχαρακτήρων, η αφαίρεση κάποιων σκηνώνή η μείωση της έκτασής τους, γίνονται με γνώμονα τη δημιουργία ενός κειμένου που μπορεί να απευθύνεται στα παιδιά χωρίς να μειώνει καθόλου τη δύναμη της επικοινωνίας μαζί τους. Σέβεται τη δική τους προσληπτική ικανότητα, τις προσδοκίες τους από το θέατρο, τον χρόνο που μπορούν να αφιερώσουν συγκεντρωμένα σε μία δραστηριότητα και, παράλληλα, τους δίνει όλα τα στοιχεία που θα έδινε και σε έναν ενήλικο: το κλίμα του έργου, την ιδιαίτερη αισθητική του συγγραφέα, το ιδεολογικό περιεχόμενο και τον αξιακό πλούτο του καλλιτεχνικού δημιουργήματος που συνιστάένα θεατρικό έργο. Από εκεί και πέρα, ο διασκευαστής αισθάνεται ελεύθερος να προσθέσει στοιχεία που εξυπηρετούν την επικοινωνία των παιδιών με το κλασικό κείμενο, όπως η προσθήκη μιας αφηγηματικής φωνής που είναι ο κρίκος που συνδέει το έργο με το σήμερα των παιδιών και τα εισάγει αβίαστα στη δράση του «εκεί και του τότε», η προσθήκη των τραγουδιών, με στίχους που βοηθούν τα παιδιά να προσλάβουν καλύτερα τα σημαινόμενα, να αποκωδικοποιήσουν τις καταστάσεις και τους χαρακτήρες, να σκεφτούν πάνω σε αυτό που βλέπουν και ακούνε και, παράλληλα, να χαρούν με τη μουσική, το τραγούδι και την κίνηση, να αισθανθούν ότι αυτό που γίνεται πάνω στη σκηνή τα αφορά και τους αρέσει. Επιπλέον, το δούλεμα της γλώσσας, που είναι απλή και κατανοητή, χωρίς να είναι απλοϊκή, η αξιοποίηση φράσεων της καθημερινής ομιλίας που είναι οικείες στα παιδιά, η εναλλαγή του ύφους από το πιο σοβαρό προς το αστείο και το αντίθετο, η ποιητικότητα του λόγου σε πολλά σημεία, η αμεσότητα και η ζωντάνια, αφενός καθιστούν το έργο προσιτό στα παιδιά, αφετέρου όμωςτο καθιστούν και φορέα μιας ανώτερης γλωσσικής καλλιέργειας, που λείπει σήμερα από τις πολιτιστικές εμπειρίες που προσφέρονται μαζικά στο ανήλικο κοινό.
Διαβάζοντας τον πρώτο τόμο με τις διασκευές του ΚαλατζόπουλουΌνειρο καλοκαιρινής νύχτας και Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Σαν τον σκύλο με τη γάτα, Θερβάντες και Που να σκάσεις Κριστομπίτα, δεν θα πάρεις τη Ροζίτα!, δεν μπορείς παρά να θαυμάσεις τον τρόπο με τον οποίο ο διασκευαστής-συγγραφέας καταφέρνει να διατηρήσει ακριβώς την ίδια αίσθηση του πρωτότυπου έργου, αλλάζοντας αρκετά επιμέρους στοιχεία και δίνοντας, εν τέλει, στον μικρό θεατή να δοκιμάσει και εκείνος τη γεύση της μεγάλης λογοτεχνίας και του κλασικού ρεπερτορίου.
Παράλληλα, η συμβολή του Γιάννη Καλατζόπουλουπρέπεινα εξαρθεί και για έναν ακόμη λόγο: δεν ξεχνάει ποτέ ότι το θέατρο για ανήλικους θεατές είναι παιδαγωγία και είναι σύμφυτο με την εκπαίδευση και το σχολείο και δεν ξεχνάει, επίσης, ποτέ τον / την εκπαιδευτικό. Το βιβλίο αυτό έχει δύο ενότητες, είκοσι σχεδόν σελίδων η καθεμιά, με Οδηγίες για το ανέβασμα του έργου από σχολικές και άλλες ερασιτεχνικές ομάδες. Με αυτές τις πρακτικές και πολύτιμες συμβουλές, οι εκπαιδευτικοί που θα θελήσουν να αξιοποιήσουν αυτά τα έργα ως υλικό για σχολική παράσταση, θα έχουν στα χέρια τους όλα όσα τους είναι απαραίτητα για να προσεγγίσουν τη σκηνική πράξη, να επιλύσουν πρακτικά προβλήματα που αναφύονται (και που μπορεί καμιά φορά να φαντάζουν ανυπέρβλητα μέσα στις συνθήκες της σχολικής καθημερινότητας) και να επιτύχουν τον επιδιωκόμενο σκοπό που είναι η μορφοπαιδευτική αλλά και ψυχαγωγική επαφή των μαθητών με το θέατρο μέσα στο σχολείο. Οι «οδηγίες» αυτές δείχνουν ακριβώς πόσο ο Καλατζόπουλος σέβεται τους εκπαιδευτικούς και νοιάζεται για το έργο τους, λειαίνοντας με την εμπειρία και τη γνώση του τον δρόμο προς τη σκηνική πραγμάτωση των κλασικών αυτών έργων και διευκολύνοντας την επικοινωνία ενός όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού παιδιών με αυτά τα διαχρονικά και σπουδαία έργα τέχνης.
Ο αξιακός πλούτος και τα πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς που αντλούνται από αυτά τα έργα αναδεικνύονται και γίνονται προσληπτά από τα παιδιά μέσω της διαδικασίας ταύτισης με τους χαρακτήρες, μέσω της οικειότητας που δημιουργεί η λειτουργία του αφηγητή, μέσω των τραγουδιών, της αμεσότητας της γλώσσας αλλά και του χιούμορ που κυριαρχεί στις διασκευές του Καλατζόπουλου. Ένα χιούμορ αβίαστο και ευρηματικό, που προκύπτει και από τις γλωσσικές και υφολογικές επιλογές αλλά και από τη διαγραφή αστείων καταστάσεων στις οποίες εμπλέκονται οι χαρακτήρες.
Ειδικότερα, το έργο Ρωμαίος και Ιουλιέττα. Σαν τον σκύλο με τη γάτα, αναδεικνύειτη δύναμη της διασκευής και τα όρια, το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί επιτυχημένα να λειτουργήσει. Η μεταφορά στον κόσμο των ζώων δημιουργεί εδώ μια αλληγορία, ένα δεύτερο επίπεδο σημείωσης, που αποδίδει τη βασική συνθήκη, διατηρεί τον πυρήνα του έργου και ταυτόχρονα παίζει με τις συνδηλώσεις (η προαιώνια έχθρα, η διαφορετικότητα και η αποδοχή της, η δύναμη της αγάπης). Κάνει οικείο στα παιδιά το πλαίσιο και, δίνοντάς τους την ευκαιρία να χαρούν, να γελάσουν, να συγκινηθούν και να ταυτιστούν ή να διαφωνήσουν, μεταφέρει όλο το ιδεολογικό και αξιακό υπόβαθρο του έργου. Κορυφαία επιλογή, κατά την άποψή μου, η ευρηματική απόδοση της σκηνής του μπαλκονιού, που μένει ανέγγιχτη και παρουσιάζεται με τη δυναμική του πρωτοτύπου, δίνοντας στα παιδιά τη δυνατότητα να απολαύσουν ατόφια μια από τις ομορφότερες σκηνές της παγκόσμιας δραματουργίας.
Στο Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, ο Καλατζόπουλος δηλώνει από την αρχή ότι προσπάθησε να διατηρήσει στα ονόματα των μαστόρων, στο ύφος και τον ρυθμό του λόγου κάτι από τη μετάφραση του Βασίλη Ρώτα. Και αποτελεί αυτό ένα ακόμη μεγάλο κέρδος για τα παιδιά και μια ακόμη πολύ σημαντική διάσταση της δύναμης που μπορεί να προσλάβει μια διασκευή για ανήλικο κοινό. Μας δίδεται εδώ ένα έκτυπο παράδειγμα αξιοποίησης της διακειμενικότητας, αφού ο Καλατζόπουλος κατορθώνει να δημιουργήσει ένα παλίμψηστο με επάλληλα στρώματα σημασιών, από τον Σαίξπηρ στον πλούτο του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και στην ομορφιά της χυμώδους ποιητικής γλώσσας τουΒασίλη Ρώτα. Όλα αυτά φτάνουν στον ανήλικο θεατή αβίαστα, μέσω του διαύλου της τέχνης, που δεν χρειάζεται τίποτα να εξηγήσει στα παιδιά, απλώς να τους μιλήσει, να παρουσιαστεί μπροστά τους και να τους συναρπάσει με τον τρόπο του θεάτρου.
Η χαρακτηριστική για τον Καλατζόπουλο ανάγκη να προσφέρει στα παιδιά κείμενα και παραστάσεις που εστιάζουν στη διαμόρφωση και την εμπέδωση της πολιτειότητας, στη διαμόρφωση δηλαδή πολιτών με συνείδηση και γνώση, υπηρετείται και εδώ, αφού σε κάθε πλευρά των έργων, ακόμη και εκεί που φαίνεται να κυριαρχεί το παιχνίδι και η ανεμελιά, παντού υπάρχει το αξιακό υπόβαθρο: φιλία, αλληλεγγύη, ισότητα, σεβασμός και αποδοχή της διαφορετικότητας. Το θέατρο που υπηρετεί με συνέπεια όλα αυτά τα χρόνια ο Γιάννης Καλατζόπουλος βασίζεται, κατά τη γνώμη μου, σε κάποιες αρχές που τηρεί απαρέγκλιτα και που αναδεικνύονται και μέσα από τα κείμενα αυτού του βιβλίου: στο ότι σέβεται τον ανήλικο θεατή όπως ακριβώς και τον ενήλικο και στο ότι επιδιώκει να προσφέρει στα παιδιά υψηλή αισθητική καλλιέργεια μέσω του θεάτρου, με σκοπό να γνωρίσουν τον άνθρωπο και να αγωνιστούν για τον συνάνθρωπο.
Συγχαίρω τις εκδόσεις Φίλντισι για αυτό το βιβλίο που μας χάρισαν και εύχομαι από καρδιάς στον Γιάννη Καλατζόπουλο υγεία και μακροημέρευση, με τον ίδιο πάντοτε νεανικό ενθουσιασμό, που θα του επιτρέψει να δείξει σε πολλές ακόμη γενιές την «οδό θεάτρου», την οδό προς την τέχνη και την ανθρωπιά.
Παρουσίαση ποιητικής συλλογής Ρίτσας Μασούρα
"Οι άγκυρες δεν ωφελούν"
Ο Θανάσης Δρίτσας γράφει για την ποιητική συλλογή της Ρίτσας Μασούρα “Οι άγκυρες δεν ωφελούν”